🖥️Çip üretimi neden yeni bir küresel silahlanma yarışı haline geldi?

Günaydın.

18 Nisan Perşembe Tepe Noktası Bülteni’ni 14 dakikada okuyabilirsin.

TCMB yayınladığı Ödemeler Dengesi İstatistiklerinde Şubat ayında cari açığın 3.265 milyon dolar olduğunu duyurdu. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Vedat Işıkhan asgari ücretle ilgili bir düzenleme düşünülmediğini ancak Temmuz ayında emekli aylıklarına bir güncelleme getirileceğini belirtti.

Avrupa Birliği ve ABD, İran’ın İsrail’e yönelik hava saldırıları sonrasında İran’a yönelik yaptırımlarını genişletmeyi değerlendiriyor. İngiltere ise Mart ayı enflasyon rakamlarını paylaştı.

Bugünün teknoloji köşesinde bilgisayar çipi üretimlerinin neden yeni bir küresel silahlanma yarışı haline geldiğini yazdık.

Keyifli okumalar.

• BİST 100 endeksi, günü yüzde 0.18 düşüşle, 9.530,47 puandan kapattı. Gün içerisinde en düşük 9.503,64, en yüksek 9.716,94 puanı gören BİST 100 endeksi, bir önceki günkü kapanışının 17.62 puan altına indi. Endeksin dolar bazında değeri ise 293.05$ seviyesinde bulunuyor.

TÜRKİYE GÜNDEMİ

Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası (TCMB), Şubat ayı Ödemeler Dengesi İstatistikleri’ni paylaştı. Buna göre Şubat ayında cari işlemler hesabı 3.265 milyon dolar açık verdi. Altın ve enerji hariç cari işlemler hesabında ise 2.106 milyon dolarlık fazla oluştu. Bu rakam Ocak ayında 2,52 milyar dolar seviyesindeydi. Verilere göre doğrudan yatırımlardan kaynaklanan net çıkışlar ise 142 milyon dolar olarak kaydedildi. Portföy yatırımlarında 4,4 milyar dolarlık net giriş gerçekleşirken resmi rezervlerde ise 6,23 milyar dolar net azalış oldu.

Sosyal medya hesabında bu istatistikleri değerlendiren Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek, şubatta cari açığın beklentilerin altında gerçekleştiğini ve geçen yıla göre 5,8 milyar dolar düştüğünü belirtti. Cari açıktaki bu düşüşün orta vadeli programın çalıştığına işaret ettiğini söyleyen Şimşek dezenflasyon için uygulanan politikaların etkisiyle bu düşüşün önümüzdeki aylarda kademeli olarak devam etmesini beklediklerini belirtti.

Dünya Bankası Türkiye, X hesabından yaptığı açıklamada Türkiye için hazırlanan Ülke İşbirliği Çerçevesi (CPF) kapsamında sunulan 18 milyar dolarlık paketin yaklaşık 12 milyar dolarının özel sektöre, finansmanın geri kalanının ise geçen yıl meydana gelen depremlerin yaralarının sarılması, enerji güvenliğinin artırılması ve iklim değişikliğiyle ilgili sorunların ele alınmasına yönelik olacağını belirtti.

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Vedat Işıkhan, asgari ücret ve emekli aylıklarına ilişkin olarak açıklama yaptı. Geçtiğimiz Ocak ayında gerçekleşen zamla birlikte 17 bin 2 TL’ye yükselen asgari ücretle ilgili yeni bir zam düşünmediklerini ifade eden Işıkhan, Temmuz ayında enflasyon ve sözleşmelerden kaynaklanan farkların emekli aylıklarına yansıtılacağını belirtti.

Fitch Ratings, Türk bankalarının kredi kartı kredilerindeki artış nedeniyle risklerle karşı karşıya kalabileceğine dair uyardı. Kredi koşullarının daha da sıkılaşması veya ekonomik büyümenin yavaşlaması halinde Türk bankalarının bireysel kredi kartı kredilerinde son dönemde görülen hızlı artış nedeniyle risklerle karşı karşıya kalabileceğini belirten Fitch, özellikle teminatsız perakende krediler nedeniyle bankaların varlık kalitesinin bozulmasını beklediklerini belirtti.

DÜNYA GÜNDEMİ

Avrupa Birliği ülkelerinin dışişleri bakanları, İran’ın İsrail’e düzenlediği hava saldırıları üzerine olağanüstü nitelikli çevrimiçi toplantıda bir araya geldi. Toplantıdan sonra açıklama yapan AB Dış İlişkiler ve Güvenlik Politikası Yüksek Temsilcisi Josep Borrell, İran’ın saldırıları karşısında İsrail’in yanında durduklarını belirterek bazı üye ülkelerin Tahran’a yönelik yaptırımların genişletilmesini istediklerini ve Birliğin diplomatik servisinin bu teklif üzerinde çalışmaya başlayacağını belirtti.

IMF ve Dünya Bankası Bahar Toplantıları kapsamında düzenlenen basın toplantısında konuşan ABD Hazine Bakanı Janet Yellen ise, İran rejiminin kötü niyetli ve istikrarı bozan faaliyetlerini engellemeye devam etmek amacıyla yaptırım yetkilerini kullanmak üzere müttefikleriyle birlikte çalışmaktan çekinmeyeceklerini söyledi.

Birleşik Krallık’ta Mart ayına ilişkin enflasyon rakamları açıklandı. Ulusal İstatistik Ofisi’nin yayınladığı verilere göre tüketici enflasyonu yıllık bazda %3,2’ye geriledi. Böylece yıllık TÜFE, Ekim 2021’den beri görülen en düşük seviyeye inmiş oldu.

BİST

Şok Marketler (SOKM), e-ticaret alanında gelişime katkı sağlamak amacıyla İstegelsin markasına sahip olan Future Teknoloji Ticaret’in %100 paylarını satın almak için 220 milyon TL tutarında sözleşme imzaladığını bildirdi.

Anadolu Efes (AEFES), viski, likör ve cin dahil tüm ürün portföyünün Türkiye’deki satış, pazarlama ve dağıtımı için William Grant & Sons şirketi ile anlaşma imzaladığını duyurdu.

Türk İlaç ve Serum Sanayi (TRILC), yurt içinde yerleşik 40 ecza deposu ve 15 ayrı sağlık kurumu olmak üzere toplamda 55 kurum ile TURFLEKS markalı serum satışı için KDV dahil 133,3 milyon TL değerinde sözleşme imzaladığını bildirdi.

Ekos Teknoloji (EKOS), TEİAŞ tarafından gerçekleştirilen ve birinci olduğu ihalede imza aşamasına gelindiğini ve ihale kapsamında Ekos’un toplam iş anlaşmalarının karşılığının 1,3 milyar TL seviyesinde olduğunu duyurdu.

Temapol Polimer Plastik (TMPOL), Pet Üretimi Ekstrüzyon Hattı yatırımının tamamlandığını ve yatırım kapsamında ilgili makinenin kurulumunun tamamlandığını ve test üretimlerine başladığını bildirdi.

DÜNYA

Çinli elektrikli araç şirketi BYD, Fang Cheng Bao markası için offroad “Leopard 8” SUV, şehir içi sürüş için “Super 3” SUV ve “Super 9” spor otomobil olmak üzere 3 yeni otomobilini tanıttı.

Apple CEO’su Tim Cook, Endonezya Devlet Başkanı Joko Widodo ile görüştükten sonra ülkede bir üretim tesisi kurmayı düşündüklerini açıkladı.

ABD’li ilaç devi Eli Lilly, kilo kaybı ve obezite tedavisinde çığır açar nitelikteki Zepbound ilacının uyku apnesi tedavisinde de kullanılabileceğini açıkladı. Yapılan klinik deneylerden alınan ön verilere göre Zepbound, obezite hastalarında uyku apnesinin şiddetini azaltmada plasebodan daha etkili oldu. Çalışmanın sonuçlarının yıl ortasında ABD Gıda ve İlaç İdaresine ve diğer ülkelerdeki düzenleyicilere sunulması planlanıyor.

İsrailli otomotiv teknoloji şirketi Mobileye, araç üreticilerine önümüzdeki birkaç yıl içinde teslim edilmek üzere 46 milyon adet EyeQ6 Lite destekli sürüş çipi siparişi aldığını açıkladı.

Bloomberg, bilgisayar çipi yapımının neden yeni bir küresel silahlanma yarışı haline geldiğini değerlendirdi.

Oldukça karmaşık ve yüksek riskli yarı iletken yapımı her zaman dev şirketlerin savaşı oldu. Ancak bu savaş artık hükümetler arasında da bir yarış. Entegre devreler veya daha yaygın olarak çipler olarak bilinen bu kritik teknoloji parçaları, şimdiye kadar üretilmiş en küçük ama en titiz ürünler. Üretimleri oldukça zor ve maliyetli olduğundan dünya çapında yalnızca bir avuç şirkete bağımlılık var. ABD’nin ekonomik rakibi Çin’e ihracatta kısıtlamaları artırmasıyla birlikte çiplere erişim de jeopolitik bir silah haline geldi.

Her yapay zeka atılımının, elektrikli araçlarda menzil yükseltmenin ya da hipersonik füzeler için yönlendirme sisteminin kalbinde sillikon var. Dünyanın önde gelen çip teknolojisinin çoğu ABD’den geliyor. Çin elektronik bileşenler için en büyük pazar ve kendi kullandığı çiplerden fazlasını üretme konusunda da giderek daha istekli hale geliyor. Bu durum Çin’in yükselişini sınırlamaya ve ulusal güvenlik kaygıları olarak nitelendirdiği konuları kontrol altında tutmaya çalışan ABD için çip sektörünü odak noktası haline getirdi. Çin ise kendi çip endüstrisini kurmak ve ABD tarafından giderek daha fazla kısıtlamalara maruz kalan ithalata olan bağımlılığını azaltmak için milyarlarca dolar harcıyor. Aynı zamanda Avrupa ve ABD, çiplerin Çin’deki fiziksel üretimini oradan çekmek ve Doğu Asya’daki birkaç tesise olan bağımlılığını azaltmak için önemli paralar harcıyor.

Peki çipler neden bu kadar kritik? Verileri depolayan bellek yongaları nispeten basittir ve emtia gibi alınıp satılır, programları çalıştıran ve bir cihazın beyni görevini gören çipler ise daha karmaşık ve pahalıdır. Nvidia Corp’un H100 AI hızlandırıcısı gibi bileşenlere erişim hem ulusal güvenlikle hem de bilgi işlemin geleceği olarak görülen alanda liderliği ele geçirmek için dev veri merkezleri inşa etme yarışına giren Google ve Microsoft gibi dev şirketlerle doğrudan ilişkili. Günlük cihazlar bile giderek daha fazla çiplere bağımlı hale geliyor. Cihazlarla dolu bir arabada her düğmeye basıldığında bu dokunuşu elektronik sinyallere çevirecek basit çipler gerekiyor ve pille çalışan tüm cihazların elektrik akışını dönüştürmek ve düzenlemek için çiplere ihtiyaç var.

Çip yapımı bu süreçte giderek daha ayrıcalıklı bir iş haline geldi. Yeni tesislerin fiyatı 20 milyar dolardan fazla, inşa edilmesi yıllar alıyor ve kar edebilmek için 24 saat kesintisiz çalıştırılmaları gerekiyor. Bu nedenle dünya çapında 3 şirket çip arzını elinde tutuyor; Tayvan’dan TSMC, Güney Kore’den Samsung ve ABD’den Intel. TSMC ve Samsung dev firmalar için üretim yaparken Intel kendi kullanımı için çip üretmeye çalışıyordu ancak artık TSMC ve Samsung ile rekabet etmeye çalışıyor.

Peki mevcut jeopolitik rekabette durum ne? Çin’in devasa kapasitesine rağmen ülkenin çip üreticileri hala ABD teknolojisine bağımlı ve denizaşırı çip üretim teknolojisine erişimleri daralıyor. ABD, Çin’in Washington’un potansiyel askeri tehdit olarak gördüğü süper bilgisayarlar ve yapay zeka gibi beceriler geliştirmesini engellemek için 2023’te bazı çipler ve çip yapım ekipmanlarına sıkı ihracat kontrolleri uyguladı. Bu yılın başlarında ise müttefiklerine kısıtlamaları daha da sıkılaştırmaları için baskı yaptı. ABD şu an Almanya ve Güney Kore’yi halihazırda Japonya ve Hollanda’nın dahil olduğu Çin çip kısıtlama anlaşmasına dahil etmeye çalışıyor çünkü bu 4 ülke, yarı iletken tedarik zincirindeki kilit firmalara ev sahipliği yapıyor.

Aralarında Huawei’nin de bulunduğu Çin’in teknoloji liderlerinden bazıları bir çeşit kara listeye alındı. Amerikalı çip teknolojisi tedarikçilerinin kara listedeki bu şirketlere satış yapmak için ABD hükümetinden onay alması gerekiyor. En büyük çip üreticileri TSMC, Samsung ve Intel, ABD’nin yarı iletken üretimini desteklemek için sağlayacağı fondan faydalanmak için ABD’deki yeni fabrikalara yönelik planlarını açıkladılar.

Avrupa ise Doğu Asya’daki üretim yoğunlaşmasını azaltma yarışına dahil oldu ve AB ülkeleri yarı iletken üretimlerini başlatmak için 43 milyar euroluk bir plan üzerinde anlaştılar. Japonya ise yarı iletken sektörünü canlandırmak için yaklaşık 26,7 milyar dolar tutarında hükümet fonu ayırdı.

Yarın görüşmek üzere.